Plena Manlibro de Opa Gramatiko?

[opa2018]

 PMOG 3.1. Vortospetsoj.

Ekzistas du spetsoj de vortoj en la Opa Lingvo: radikvortoj kaj vortetoj.

 

Radikvortoj.

Plejaj vortoj en la Opa Lingvo estas radikvortoj.

Radikvorto baze konsistas el radiko + vortklasa finaqo,

Ekz.: patro, rozo, suno, amo, sana, verda, ege, aparteni, brilas, estos.

Radiko esprimas plej diversaj aferoj: besto, homo, ago, kvalito, abstraktaqo, konkretaqo k.t.p.

Radiko ne povas aperi memstare kiel vorto, sed bezonas finaqo. Ekzistas nau vortigaj finaqoj: o, a, e, i, as, is, os, us, u. Se oni aldonas iu el tiuj finaqoj al radiko, oni kreas vortoj. Ciu ajn radikoj povas aktsepti ciu ajn finaqoj: homo, homa, home, homi, homas k.t.p., bluo, blua, blue, blui, bluas k.t.p., kuro, kura, kure, kuri, kuras k.t.p.

Radikvorto povas ankau konsisti el pluraj radikoj + finaqo, au el vorteto + finaqo, k.t.p.: vaporxipo, peri k.t.p.

Legu detale pri la diversa maniero konstrui radikvorto.

Iuj radikoj estas uzata cefe en vortokunmetado. Oni nomas ili afiksoj: EBL, UL, MAL, GE k.a.

Ekzistas pluraj miloj da radikoj, kaj daure aperas novaj. Ili estas nefermita klaso de lingvoelementoj. Enkonduko de novaj afiksoj estas tamen pli malfatsilaj, car ili apartenas al la kerno de la lingvo. Afikso estas pli fermita klaso de lingvoelemento.

(Fair Use, i hope, of a fabulous Quentin Blake illustration of James and the Giant Peach, www.quentinblake.com Thanks. Ask first for reclamation please)

Vorteto

Vorteto ne bezonas finaqo, sed povas aperi en frazo tia, kia yi estas. La vorteto estas limigita grupo de vorto, kiuj montras tre bazaj ideoj, gramatikaj rilatoj k.t.p. Jen ciuj ofitsialaj vortetoj dividita en grupo:

• Rolvorteto: al, anstatau, antau, apud, ce, cirkau, da, de, dum, ekster, el, en, yis, inter, je, kontrau, krom, kun, lau, malgrau, per, po, por, post, preter, pri, pro, sen, sub, super, sur, tra, trans.
• Pronomo (persona): mi, ni, vi, (ci), li, xi, ri, yi, ili, oni, si.
• O-vorteca kaj A-vorteca vorteto: kiu, tiu, iu, ciu, neniu, kio, tio, io, cio, nenio, kia, tia, ia, cia, nenia, kies, ties, ies, cies, nenies, ambau, la kaj la nomoj de la Opa literoj.
• Nombra vorteto: unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, nau, dek, tsent, mil, nul.
• Kunliga vorteto: kaj, au, sed, plus, minus, nek.
• Frazenkonduka vorteto: ke, cu, se, car, apenau, dum, yis, kvankam, kvazau, ol.
• Kompara vorteto: kiel, ol.
• E-vorteca vorteto loka: kie, tie, ie, cie, nenie, ci, for.
• E-vorteca vorteto tempa: kiam, tiam, iam, ciam, neniam, ankorau, baldau, hodiau, hierau, morgau, jam, qus, nun, plu, tuj.
• Diversa E-vorteca vorteto: kial, tial, ial, cial, nenial, kiel, tiel, iel, ciel, neniel, kiom, tiom, iom, ciom, neniom, ajn, almenau, ankau, apenau, des, do, ec, ja, jen, jes, ju, kvazau, mem, ne, nur, pli, plej, preskau, tamen, tre, tro.
• Ekkria vorteto kaj sonimito: adiau, bis, fi, ha, he, ho, hura (hu ra), nu, ve.

Kvankam vortetoj ne bezonas finaqoj por roli vorte, oni povas aldoni finaqoj kaj afiksoj por krei novaj vortoj kun aliaj signifoj: antaue, duma, mia, ilia, unua, due, plia, kialo, morgauo, cirkaui, yisi, treege, unuigi, pliiyi k.t.p.

45 el la vortetoj xajnas havi iaj finaqoj, xajnas kunmetitaj, sed estas nekunmetitaj: tio, tia, kio, kie, iu, iel, ciam, ciom, nenial, nenies k.a. Na tiuj vortetoj oni nomas tabelvortoj.

Apenau enkondukiyas novaj vortetoj, car la vortetoj estas stabila, sufice fermita klaso de vortoj. Provoj enuzigi nova vortetoj preskau ciam montriyas vanaj.

Noto: Okazis provoj xanyi iuj E-vortecaj vortetoj, kiuj finiyas per “au”, en radikvortoj, ekz.: hodiau → *hodie*, ankorau → *ankore*, almenau → *almene*. Nur en poezio oni povus ankorau renkonti tia formoj. En ordinara lingvaqo oni nepre restu ce la normala formoj.

------

Xertsa adaptitaqo de e payo de la libro PMEG de Bertilo W.

Origino tie: http://bertilow.com/pmeg/gramatiko/superrigardo/vortospecoj.html

Krea Komunaqo Atribuite-Samkondice 3.0 Neadaptita